Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đang ‘chậm chân’ trên thị trường xe điện

Năm ngoái, một bức thư ngỏ đã được gửi tới Akio Toyoda, giám đốc điều hành của một trong những nhà sản xuất ô tô lớn nhất thế giới, Toyota, để chỉ trích việc chậm chạp trong kế hoạch chuyển sang xe điện của công ty Nhật Bản này, theo South China Morning Post.

“Không có nhà sản xuất ô tô nào có thể theo kịp nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng đối với xe điện, nhưng Toyota thậm chí còn không cố gắng đáp ứng nhu cầu đó. Toyota có thể và phải nhanh chóng chuyển sang xe điện hoặc có nguy cơ lỗi thời”, theo nội dung bức thư.

Thông điệp của bức thư đã phản ánh mối lo ngại lớn hơn trong ngành công nghiệp ô tô toàn cầu trị giá 2.250 tỷ USD rằng Toyota và các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản khác có nguy cơ mất vị trí dẫn đầu nếu không tăng tốc trong cuộc đua xe điện.

Tesla là nhà sản xuất xe điện hàng đầu thế giới về lượng xe bán ra, tiếp theo là các công ty bao gồm BYD của Trung Quốc và Volkswagen của Đức, theo Bloomberg Intelligence. Không có nhà sản xuất ô tô Nhật Bản nào lọt vào top 20, khiến họ đứng bên lề phân khúc phát triển nhanh nhất của ngành công nghiệp ô tô.

Theo dữ liệu của Bloomberg, trong ba quý đầu năm 2022, doanh số bán xe điện đã tăng khoảng 80% so với một năm trước đó, trong khi tổng doanh số bán xe giảm khoảng 4%. Colin McKerracher, một nhà phân tích của BloombergNEF cho biết: “Xe điện đang trở thành một phần quan trọng của ngành công nghiệp ô tô và cho đến nay người Nhật đang bỏ lỡ điều đó”.

Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản xuất phát sớm, nhưng lại đi sau

Các thương hiệu ô tô lớn nhất của Nhật Bản từ lâu đã được người tiêu dùng trên khắp thế giới yêu thích, thường chiếm hơn 1/3 doanh số bán ô tô mới ở Mỹ và thống trị các thị trường từ Đông Nam Á đến Châu Phi.

Sự vắng mặt của họ trong phân khúc xe điện có thể khiến nhiều người ngạc nhiên vì một số nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đã bắt đầu sớm với các loại xe thân thiện với môi trường, bao gồm Toyota Prius, loại xe hybrid dành cho thị trường đại chúng đã ra mắt cách đây từ lâu và từng là lựa chọn hàng đầu của các ngôi sao Hollywood.

Vào năm 2009, Nissan Motor đã ra mắt chiếc Leaf, một chiếc hatchback chạy hoàn toàn bằng điện được coi là tiên phong trong thị trường xe điện đại chúng. Cùng năm đó, Mitsubishi Motors cũng ra mắt mẫu xe điện đầu tiên, MiEV. Năm 2010, Toyota đã đầu tư vào Tesla.

Tuy nhiên, sự nhiệt tình đối với các mẫu xe điện đời đầu đã nhanh chóng phai nhạt do doanh số bán hàng ảm đạm. Tin rằng cuộc cách mạng xe điện sẽ diễn ra chậm rãi, các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đã tập trung vào xe hybrid và kết hợp với những chính sách của quốc gia để phát triển phương tiện chạy bằng pin nhiên liệu hydro, một công nghệ non trẻ nhưng có tiềm năng được đánh giá còn lớn hơn cả xe điện.

“Ngành công nghiệp xe hơi Nhật Bản cần phải bắt kịp xu hướng. Mọi thứ có thể đã quá muộn”, Masato Inoue, cựu giám đốc điều hành của Nissan, giám đốc thiết kế sản phẩm của Nissan Leaf, hiện đang giảng dạy tại Istituto Europeo di Design, cho biết.

Tháng 9 năm ngoái, Toyoda cho biết các phương tiện chạy bằng pin (BEV) “sẽ mất nhiều thời gian hơn so với mong đợi của giới truyền thông”. Công ty cũng cho biết họ đang thực hiện sứ mệnh giảm lượng khí thải carbon ra môi trường, nhưng không muốn giới hạn sự tập trung của mình vào những chiếc xe chạy hoàn toàn bằng điện.

Giờ đây, ngay cả khi giá xăng dầu cao và các ưu đãi của chính phủ thúc đẩy nhu cầu, các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản vẫn có rất ít sản phẩm để cung cấp cho người mua không muốn các dòng xe chạy xăng.

Các loại xe điện mà họ bán có thể gây thất vọng. Chẳng hạn, tháng 5 năm ngoái, Toyota đã ra mắt chiếc SUV điện bZ4X, nhưng đã tạm dừng bán hàng vào tháng 6 vì một lỗi có thể khiến bánh xe của nó bị rơi ra. Kể từ đó, việc bán hàng đã được quay trở lại, nhưng với số lượng hạn chế.

“Nissan đã đánh mất lợi thế của người đi đầu. Việc công bố đầu tư vào xe điện bây giờ là “quá ít và quá muộn”, Carlos Ghosn, cựu chủ tịch Nissan chia sẻ, đồng thời dự đoán các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản có thể sẽ gặp khó khăn trong việc bắt kịp các đối thủ, bao gồm cả BYD của Trung Quốc.

Nhiều hãng ô tô Nhật Bản đang đánh mất vị thế

Cựu chủ tịch Nissan không phải là người duy nhất bi quan cho tương lai của các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản. Các nhà phê bình lo ngại các nhà sản xuất ô tô đang lặp lại sự lao dốc của ngành bán dẫn và điện tử tiêu dùng Nhật Bản. Một số công ty Nhật Bản từng thống trị thị trường trong hai lĩnh vực này, nhưng dần dần đã bị lép vế trước những đột phá lớn hơn từ các đối thủ và thất bại trong việc đổi mới để thoát khỏi tình trạng lao dốc.

Shingo Ide, giám đốc chiến lược vốn cổ phần tại Viện Nghiên cứu NLI, cho biết: “Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản có vẻ như đã bị bỏ lại phía sau và không có khả năng vươn lên dẫn đầu”. 6 nhà sản xuất ô tô lớn của Nhật Bản chiếm khoảng 40% thị trường xe chở khách tại Mỹ vào năm 2021, gần bằng với thời điểm trước đại dịch. Tuy nhiên, vào quý II/2022, thị phần của họ giảm xuống còn 34% và đến quý III/2022 là 32%, theo dữ liệu của Bloomberg.

General Motors năm ngoái đã soán ngôi Toyota với tư cách là hãng bán chạy nhất ở Mỹ, trong khi công ty Nhật Bản báo cáo doanh số bán hàng tại Mỹ của họ
đã giảm 9,6% vào năm 2022. Khi ngày càng nhiều người Mỹ chọn xe điện, các thương hiệu Nhật Bản là những người thua cuộc lớn nhất.

Những thay đổi trong phân khúc xe điện và tác động tới các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản

Một trong những vấn đề lớn nhất là một số thị trường đang chuyển sang xe điện nhanh hơn nhiều so với dự đoán của nhiều người. Khoảng 15% ô tô mới được bán ở Đức và Anh và hơn 20% ô tô mới được bán ở Trung Quốc là xe điện trong ba quý đầu năm 2022, theo dữ liệu của Bloomberg.

Mặc dù xe điện chỉ chiếm 5% doanh số bán hàng tại Mỹ trong giai đoạn này, nhưng nhu cầu có thể sẽ tăng vọt nhờ vào ưu đãi giảm thuế trong Đạo luật giảm lạm phát. Đến giữa tháng 12/222, các công ty đã công bố khoản đầu tư với tổng giá trị gần 28 tỷ USD liên quan tới việc sản xuất xe điện ở Bắc Mỹ.

Các nhà phân tích Takaki Nakanishi và Jingfei Deng của Jefferies viết rằng Toyota “đã tính toán sai lầm” trong chiến lược xe điện của mình cho Bắc Mỹ. Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản, bao gồm Toyota, đã miễn cưỡng thúc đẩy chuyển hướng sang xe điện vì lo ngại điều đó sẽ ảnh hưởng đến doanh số bán ô tô hiện tại cũng như gây xáo trộn mạng lưới rộng lớn các nhà cung cấp. Xe điện thường không yêu cầu nhiều bộ phận như xe xăng.

Sản xuất phương tiện là một trong những ngành công nghiệp quan trọng nhất của Nhật Bản, chiếm gần 20% sản xuất trong nước và tạo ra 8% tổng số việc làm cho người lao động tại quốc gia này, theo báo cáo của Climate Group, một tổ chức môi trường.

Toyota đã hứa sẽ tiếp tục sản xuất khoảng 3 triệu ô tô tại Nhật Bản – chiếm khoảng 1/3 sản lượng toàn cầu – để duy trì việc làm và khả năng cạnh tranh.

Jesper Koll, giám đốc công ty dịch vụ tài chính Monex Group, cho biết “với xe điện, về cơ bản một nửa người dân Nagoya sẽ thất nghiệp” khi đề cập đến thành phố ở miền trung Nhật Bản gần trụ sở của Toyota và là nơi đặt trụ sở của nhiều nhà sản xuất phụ tùng.

Tuy nhiên, việc nhận thấy rằng xe điện đang trở thành một xu hướng mới trên toàn cầu, các công ty Nhật Bản hiện đang đẩy mạnh các dự án đầu tư, với việc Toyota dự kiến chi 4.000 tỷ yên (30 tỷ USD) để tung ra 30 xe điện vào năm 2030.

Honda đang hợp tác phát triển một chiếc SUV điện với General Motors để ra mắt vào năm 2024 và có một mối quan hệ hợp tác khác với Sony để cung cấp những chiếc xe điện cao cấp bắt đầu từ năm 2026.

Nissan, đơn vị đã bắt đầu giao xe SUV điện Ariya cho khách hàng Mỹ vào tháng 12/2022, cũng đã tăng chi tiêu để giới thiệu nhiều mẫu xe điện hơn tới khách hàng trên toàn cầu.

Các đối thủ cũng đang tăng tốc với xe điện. Theo nhà phân tích John Murphy của Bank of America, General Motors đã phát triển nhanh chóng và có thể vượt qua Tesla về doanh số bán xe điện vào năm 2025.

Danh mục xe điện của General Motors bao gồm xe hatchback Chevrolet Bolt và xe đa dụng nhỏ gọn SUV Cadillac Lyriq cùng xe bán tải GMC Hummer, và công ty dự kiến sẽ ra mắt thêm một số xe điện trong năm nay.

Các giám đốc điều hành của Toyota cho biết xe chạy hoàn toàn bằng điện vẫn còn quá đắt hoặc không khả thi do thiếu cơ sở hạ tầng trạm sạc điện ở nhiều thị trường, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.

Giá xe điện trung bình ở Mỹ là khoảng 65.000 USD, so với hơn 48.000 USD cho tất cả các loại xe mới, theo một báo cáo của Kelley Blue Book được công bố vào tháng 12/2022.

Gill Pratt, một chuyên gia của Toyota, lưu ý rằng nhiều quốc gia thiếu cơ sở hạ tầng sạc để duy trì hệ sinh thái xe điện, cho biết sự kết hợp giữa xe điện, xe hybrid cắm điện (PHEV) và xe chạy bằng hydro (HEV) là lựa chọn thực tế nhất ở những thị trường đó.

Hành trình bắt kịp xu hướng còn dài

Dù đối mặt với nhiều thách thức, các nhà sản xuất ô tô hàng đầu của Nhật Bản vẫn giữ những lợi thế nhất định. Trải qua nhiều thập kỷ phục vụ người tiêu dùng toàn cầu, họ tự hào về các thương hiệu mạnh cũng như mạng lưới phân phối và dịch vụ mà những công ty xe điện mới chưa thể sánh kịp.

Các đối thủ Trung Quốc như BYD hầu như vẫn chưa được biết đến ở nhiều quốc gia và thiếu kinh nghiệm phục vụ khách hàng toàn cầu. Michelle Krebs, nhà phân tích của Cox Automotive, nói về các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản: “Họ vẫn có chỗ đứng trên thị trường”.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng việc bắt kịp xu hướng xe điện sẽ không dễ đối với các công ty Nhật Bản, khi sự cạnh tranh xung quanh xe điện đang chuyển từ kỹ thuật cơ khí truyền thống sang phần mềm và dịch vụ.

Karl Brauer, nhà phân tích điều hành tại iSeeCars.com, một trang web xếp hạng ô tô và đại lý, cho biết, với sự khởi đầu muộn, các công ty Nhật Bản đang bỏ lỡ cơ hội tìm hiểu các nhà cung cấp và khách hàng trong phân khúc xe điện.