Cuộc khảo sát doanh nghiệp hàng tháng của Reuters Tankan cho thấy chỉ số tâm lý đối với các nhà sản xuất lớn đứng ở mức -5 trong tháng 2, ít thay đổi so với -6 của tháng trước.

Lòng tin trong lĩnh vực dịch vụ giảm trong tháng thứ hai liên tiếp xuống còn 17, giảm từ mức cao nhất trong ba năm là +25 được ghi nhận vào tháng 12/2022 và nhấn mạnh những lo ngại về tiêu dùng tư nhân, chiếm hơn một nửa nền kinh tế Nhật Bản.

Các câu hỏi thăm dò ý kiến cho cuộc khảo sát về tình hình kinh doanh ​​từ ngày 8 đến ngày 17/2 đã được gửi tới 493 công ty phi tài chính lớn của Nhật Bản, trong đó 244 công ty đã trả lời, tất cả đều với điều kiện ẩn danh.

Các nhà sản xuất trong các tiểu ngành như máy móc điện, ô tô và thiết bị vận tải nằm trong số ít lạc quan nhất, với các chỉ số tâm lý tiêu cực sâu sắc, phản ánh tình trạng kinh doanh thua lỗ của các công ty do sản lượng ô tô giảm và thiếu chip.

Cuộc thăm dò cho thấy nhiều công ty cũng phàn nàn về việc tăng giá năng lượng và hàng hóa cũng như sự yếu kém của đồng Yen, cả hai yếu tố đã làm tăng hóa đơn nhập khẩu và tăng chi phí kinh doanh.

Giám đốc một công ty gia công kim loại viết trong cuộc khảo sát: “Chúng tôi không thể chuyển chi phí nguyên vật liệu, khí đốt và điện ngày càng tăng sang cho khách hàng của mình. Ngoài ra, tiền lương cũng tăng lên, tất cả đều bóp nghẹt môi trường kinh doanh”.

Các công ty thận trọng trong việc tăng chi tiêu vốn để tăng xuất khẩu một phần do chiến tranh ở Ukraine, xích mích giữa Mỹ và Trung Quốc và khả năng lây nhiễm gia tăng ở Trung Quốc sau khi dỡ bỏ các biện pháp kiểm soát COVID-19.

“Việc Nga xâm lược Ukraine kéo dài, chi phí năng lượng tăng đột biến, giá cả tăng và lãi suất tăng dường như không chỉ làm giảm nhu cầu chi tiêu của người tiêu dùng mà còn cả đầu tư kinh doanh”, một nhà quản lý tại một nhà sản xuất máy móc chia sẻ.

Một người quản lý tại một công ty vận tải cho biết: “Tình trạng thiếu chip, đồng Yen yếu, giá nguyên liệu thô tăng, khủng hoảng Ukraine, tình trạng thiếu nhiên liệu và cây trồng góp phần tô màu xám cho bức tranh sau đại dịch.”

Kết quả khảo sát của Tankan cũng cho thấy vào tháng 12/2022, lòng tin của các nhà sản xuất lớn đã trở nên sa sút trong quý cuối cùng của năm 2022 xuống mức thấp nhất trong gần hai năm, do áp lực chi phí và triển vọng nhu cầu toàn cầu chậm lại.

Nền kinh tế Nhật Bản đã ngăn chặn suy thoái trong quý IV nhưng phục hồi chậm hơn nhiều so với dự kiến ​​do đầu tư kinh doanh sụt giảm.

Số liệu mới công bố của chính phủ Nhật Bản cho thấy cán cân thương mại hàng điện tử thâm hụt 81,2 tỷ yen (605 triệu USD) trong nửa sau của năm 2022.

Đây là lần đầu tiên nhập khẩu hàng điện tử trong khoảng thời gian 6 tháng nhiều hơn xuất khẩu, trong bối cảnh các sản phẩm của Nhật Bản bị đánh giá là giảm sức cạnh tranh.

Thâm hụt cán cân thương mại hàng điện tử cũng phản ánh động thái của các nhà sản xuất Nhật Bản chuyển cơ sở sản xuất ra nước ngoài.

Đây là lần thâm hụt đầu tiên kể từ khi số liệu này được ghi nhận vào năm 1988, trái ngược hoàn toàn với giai đoạn những năm 1990 khi ngành công nghiệp điện tử thúc đẩy thương mại Nhật Bản, với mức thặng dư hàng năm vào khoảng 8 tỷ yen.

Theo số liệu của Bộ Tài chính Nhật Bản, xuất khẩu thiết bị điện tử trong 6 tháng tính đến hết tháng 12/2022 đạt 9.230 tỷ yen, tăng 13,9% so với 6 tháng đầu năm, trong khi nhập khẩu tăng 17,2% lên 9.310 tỷ yen.

Nhập khẩu vật liệu bán dẫn và các linh kiện điện tử khác tăng trong bối cảnh sản xuất phục hồi sau đại dịch COVID-19, trong khi đồng yen mất giá so với đồng USD cũng giúp là tăng giá trị nhập khẩu.

Cán cân thương mại Nhật Bản có xu hướng thâm hụt từ cuối những năm 2000, khi cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 đẩy các công ty điện tử Nhật Bản chuyển sản xuất sang các nước có chi phí sản xuất thấp hơn.

Nhập khẩu hàng điện tử trong nửa cuối năm 2022 tăng 9,1 lần, trong khi xuất khẩu chỉ tăng 1,8 lần, hoàn toàn trái ngược với giai đoạn nửa cuối năm 1991, khi thặng dư thương mại hàng điện tử của Nhật Bản lập kỷ lục trong giai đoạn 6 tháng là 4.170 tỷ yen.

Một trong những lý do khiến nhập khẩu tăng là cuộc cạnh tranh gay gắt về các sản phẩm điện thoại thông minh với iPhone của hãng Apple (Mỹ) và các thương hiệu nước ngoài khác.

Trong số các mặt hàng ghi nhận thâm hụt, thiết bị liên lạc, trong đó có điện thoại thông minh, thâm hụt 1.790 tỷ yen trong giai đoạn từ tháng 7-12/2022, tiếp đó là thiết bị gia dụng (400,3 tỷ yen) và thiết bị nghe nhìn (309,3 tỷ yen).

Trong khi đó, chất bán dẫn và các linh kiện điện tử khác thặng dư 378,4 tỷ yen, các thiết bị và mạch điện thặng dư 813,6 tỷ yen.

Hiện một số công ty Nhật Bản đang chuyển cơ sở sản xuất về lại trong nước do gián đoạn nguồn cung và những bất ổn địa chính trị.

Tuy nhiên, theo nhà nghiên cứu chính Hiromi Oki thuộc Viện Đầu tư và Thương mại Quốc tế, trạng thái của cán cân thương mại sẽ không thay đổi thời gian tới, do đó các công ty nên tận dụng cơ hội này để đầu tư vào các sản phẩm có giá trị gia tăng lớn hơn và thúc đẩy phát triển công nghệ.

Việc Chính phủ Nhật Bản đề cử Giáo sư Kazuo Ueda, nhà kinh tế học và cựu Ủy viên Hội đồng Chính sách Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ) làm Thống đốc BoJ tiếp theo đã gây bất ngờ cho giới quan sát.

Nguyên nhân ông Ueda không thực sự được giới truyền thông và các nhà quan sát thị trường coi là một ứng cử viên tiềm năng chủ yếu là do các thống đốc BoJ theo truyền thống thường được đảm nhận bởi một quan chức lâu năm của Bộ Tài chính hoặc ngân hàng trung ương.

Ngoài ông Makoto Usami, người từng làm việc tại một ngân hàng tư nhân và trở thành Thống đốc BoJ vào năm 1964, tất cả các thống đốc BoJ bao gồm cả thống đốc đương nhiệm Haruhiko Kuroda đều bắt đầu sự nghiệp của mình tại Bộ Tài chính hoặc BoJ, và làm việc ở đó trong nhiều thập kỷ. Trong khi đó, ông Ueda, 71 tuổi, đã từng giữ chức Ủy viên Hội đồng Chính sách BoJ từ năm 1998 đến 2005.

Ông cũng từng giảng dạy tại Khoa Kinh tế của Đại học Tokyo với chức danh Giáo sư. Nếu được bổ nhiệm, ông sẽ là Thống đốc BoJ đầu tiên xuất thân từ giới học thuật trong thời hậu chiến ở Nhật Bản. Một số nhà kinh tế cho biết, do vị thống đốc tiếp theo sẽ chịu áp lực phải tháo gỡ và xem xét lại chính sách tiền tệ siêu lỏng được thúc đẩy dưới thời Thống đốc Kuroda, nên một người có lập trường trung lập như ông Ueda sẽ phù hợp với vị trí này.

Masaaki Kanno, nhà kinh tế trưởng của công ty dịch vụ tài chính Sony Financial Group, cho biết ông Ueda là một nhà kinh tế học và cũng từng là thành viên của ban chính sách của BoJ. Ông ấy là người vừa có lý thuyết vừa có kinh nghiệm thực tế, và cũng không thiên về một lập trường chính sách tiền tệ cụ thể nào, do đó ông ấy sẽ là một sự lựa chọn phù hợp với tình hình hiện tại. 

Tsuyoshi Ueno, nhà kinh tế cấp cao tại Viện nghiên cứu NLI, thì cho rằng kiến thức lý thuyết vững chắc của ông Ueda có thể giúp làm sáng tỏ và tinh chỉnh một số điểm trong chính sách tiền tệ của BoJ. Đồng thời ông Ueda cũng là một nhà kinh tế nổi tiếng có mối liên hệ với các tổ chức tài chính quốc tế. Khi ông Ueda là thành viên Hội đồng Chính sách BoJ (1998-2005), đây cũng là thời điểm Nhật Bản đang phải vật lộn với giảm phát. BoJ đã đưa ra nhiều chính sách táo bạo như đưa lãi suất về 0% vào năm 1999 và nới lỏng định lượng vào năm 2001. Khi đó, ông đã ủng hộ lý thuyết nền tảng đằng sau các chính sách này. 

Có ý kiến cho rằng người đứng đầu BoJ nên quen thuộc với quá trình hoạch định chính sách cũng như nền tảng ra quyết định nội bộ của BoJ. Đây sẽ là vai trò của ông Shinichi Uchida, hiện là Giám đốc Điều hành BoJ. Ông Uchida là ứng cử viên cho một trong những vị trí phó thống đốc mới và ông cũng là một trong những quan chức chủ chốt chịu trách nhiệm thiết kế khuôn khổ chính sách tiền tệ của ông Kuroda. Cùng với ông Uchida, Chính phủ Nhật Bản đã đề cử Ryozo Himino, cựu Giám đốc Cơ quan Dịch vụ Tài chính (FSA), làm ứng cử viên phó thống đốc.

Các nhà kinh tế cho biết ông Himino có mối liên hệ với các tổ chức tài chính toàn cầu và thông thạo các quy định và hệ thống tài chính quốc tế. Giới quan sát kỳ vọng ba vị trí trên sẽ đại diện cho một đội ngũ lãnh đạo BoJ cân bằng, bởi mỗi người đều có thế mạnh riêng của mình để bổ sung cho những người khác. Theo dự kiến, các ứng cử viên Thống đốc và Phó Thống đốc BoJ sẽ phải tham gia các phiên điều trần trước Hạ viện và Thượng viện vào cuối tháng này.

Họ sẽ được Chính phủ chính thức bổ nhiệm sau khi được cả hai viện của Quốc hội phê chuẩn. Nếu được phê chuẩn, họ sẽ có nhiệm kỳ 5 năm. Dù thế nào thì người đứng đầu BoJ sắp tới sẽ đứng trước con đường đầy chông gai, khi họ có thể sẽ phải cân nhắc việc xoay trục dần dần khỏi chính sách lãi suất thấp và tăng lạm phát cao hơn, và điều này cần được thực hiện một cách suôn sẻ nhất có thể.

Thị trường vốn quốc tế rất quan tâm đến chính sách tiền tệ của BoJ ở thời điểm này là sau khi vào tháng 12/2022, BoJ bất ngờ tăng biên độ dao động đối với lợi suất trái phiếu chính phủ Nhật Bản (JGB) kỳ hạn 10 năm từ 25 điểm cơ bản lên 50 điểm cơ bản xung quanh lợi suất mục tiêu 0%. Sự thay đổi này được thị trường hiểu là điềm báo trước cho những thay đổi trong chính sách tiền lệ “siêu lỏng” của Nhật Bản. Trước đây, chính sách nới lỏng định lượng dài hạn của Nhật Bản đã biến đồng yen trở thành đồng tiền trú ẩn an toàn quốc tế.

Nếu chính sách tiền tệ của Nhật Bản thay đổi thì chắc chắn sẽ gây ra tình trạng hỗn loạn trên thị trường vốn quốc tế. Do đó, nhiều nhà đầu tư đang đặc biệt quan tâm đến việc liệu Nhật Bản có thúc đẩy sự chuyển hướng chính sách tiền tệ hay không. Ông Hideo Kumano, nhà kinh
tế trưởng tại công ty nghiên cứu Dai-Ichi Life Research, cho rằng một trong những điểm mạnh từ nền tảng học thuật của Giáo sư Ueda là ông rất đề cao sự logic và vì vậy ông ấy có thể sẽ truyền đạt chính xác ý định của BoJ tới thị trường. Ông Ueda đã phát biểu trước các phóng viên rằng: “Tôi là một học giả trong một thời gian dài, vì vậy tôi tin rằng điều quan trọng là phải đưa ra quyết định một cách hợp lý và đưa ra lời giải thích rõ ràng”.