Niên vụ 2022-2023, ngành mía đường được nhiều chuyên gia dự báo tích cực, giá mía kỳ vọng tăng 50.000 – 80.000 VNĐ/tấn mía 10 CCS (chữ đường) khi Việt Nam áp dụng biện pháp chống lẩn tránh phòng vệ thương mại bằng hình thức áp thuế phòng vệ thương mại đối với 5 quốc gia khu vực ASEAN sau khi đã áp dụng đối với Thái Lan. Cùng với đó, giá đường trên thế giới duy trì ổn định mức 17 -18 cents/lb dù dự báo sản lượng đường thế giới có thể thặng dư nhẹ 1 – 2 triệu tấn.

Tuy nhiên, giá đường tăng vẫn chưa thể bù đắp các chi phí kinh doanh, đặc biệt là chi phí tài chính với các khoản vay có lãi suất tăng cao. Chính điều này đã khiến lãi sau thuế một số doanh nghiệp suy giảm so với cùng kỳ niên vụ trước. 

Thách thức vẫn hiện hữu, hai mảng màu sáng – tối đan xen với ngành mía đường nửa đầu niên vụ

Là công ty dẫn đầu ngành mía đường trong nước với 46% thị phần, Thành Thành Công – Biên Hòa (mã: SBT) ghi nhận doanh thu tăng nhưng lãi sau thuế giảm do sự đè nặng của các chi phí. Cụ thể, sau 2 quý trong năm tài chính 2022-2023 (kết thúc vào 30/6/2023), SBT thu về 12.281 tỷ đồng, tăng 32% so với cùng kỳ niên độ trước. Lãi sau thuế đạt 384 tỷ đồng, giảm 13%. Trên 90% doanh thu vẫn đến từ hoạt động kinh doanh chính là các sản phẩm mía đường. 

Lợi nhuận sụt giảm chủ yếu do sự tác động lớn từ việc tăng các chi phí trong quý II tài chính (30/9 – 31/12/2022) khiến cho lãi ròng quý này chỉ đạt 122 tỷ đồng, bằng một nửa so với cùng kỳ và thấp nhất kể từ quý II/2020 (1/10 – 31/12/2020).

Tính riêng trong quý này, doanh thu tài chính của SBT giảm 9% xuống 297 tỷ đồng, thêm vào đó là hàng loạt chi phí tăng mạnh, đặc biệt là chi phí lãi vay. Cuối năm 2022, nợ vay tài chính của SBT ở mức 11.540 tỷ đồng, tăng 3% so với đầu niên độ và chiếm 60% tổng nợ phải trả. Bao gồm vay nợ trái phiếu là 2.431 tỷ đồng, còn lại là vay từ các ngân hàng và các tổ chức tài chính. Trong hai quý đầu niên độ, doanh nghiệp trả hơn 540 tỷ đồng cho chi phí lãi vay.

Cùng xu hướng giảm lợi nhuận với SBT, Mía Đường Lam Sơn (mã: LSS) ghi nhận doanh thu và lợi nhuận sau thuế lần lượt 699 tỷ và 8,8 tỷ đồng sau hai quý tài chính đầu tiên của niên độ, lần lượt giảm 12% và 35% so với cùng kỳ niên độ 2021-2022. Thêm vào đó, doanh thu tài chính tăng 26%, trong đó chi phí lãi vay tăng gấp đôi lên mức 9,5 tỷ đồng cũng góp phần khiến lợi nhuận suy giảm. Tại LSS, doanh thu từ sản phẩm đường và sản phẩm thu hồi chiếm tỷ trọng chủ yếu với hơn 80% tổng doanh thu bán hàng hợp nhất.

Theo thông tin từ doanh nghiệp, niên độ 2022-2023, toàn ngành nói chung và LSS nói riêng sẽ tiếp tục đối diện với những khó khăn đến từ sản lượng nguồn nguyên liệu có xu hướng giảm, giá đường nguyên liệu bị ảnh hưởng bởi các chính sách tài chính và biến động từ nguồn cung từ nước ngoài.

Trái ngược với tình hình ảm đạm này, tại Đường Quảng Ngãi (mã: QNS), doanh thu và lợi nhuận hai quý đầu niên độ tài chính 2022-2023 vẫn duy trì ở mức ổn định, thậm chí tăng nhẹ so với cùng kỳ nhờ đa dạng hoá sản phẩm, tối ưu hoá chi phí. Kết thúc 2 quý đầu niên độ 2022-2023, doanh nghiệp thu về doanh số và lãi sau thuế lần lượt 8.260 tỷ đồng và 1.285 tỷ đồng, tăng 13% và 2% so với cùng kỳ niên vụ trước.

Về từng mảng kinh doanh, sản phẩm sữa đậu nành chiếm 52% tổng doanh thu, đem về 4.305 tỷ đồng doanh thu (tăng 5% so với cùng kỳ) và gần 1.752 tỷ đồng lãi gộp (tăng 6%); doanh thu từ sản phẩm đường là 1.973 tỷ đồng (tăng 25%) và thu được gần 376 tỷ đồng lãi gộp (tăng 1%).

Doanh nghiệp sở hữu thương hiệu sữa đậu nành Vinasoy cho biết, tình hình kinh doanh tăng do dịch bệnh đã được kiểm soát, kinh tế Việt Nam dần phục hồi và phát triển đã tác động tích cực đến hoạt động sản xuất kinh doanh của Công ty. Đồng thời, Công ty tập trung phát triển vùng nguyên liệu theo hướng sản xuất công nghiệp làm tăng năng suất, chất lượng cây mía; dây chuyền sản xuất đường hoạt động ổn định, tiết kiệm chi phí, hạ giá thành, góp phần làm tăng hiệu quả hoạt động sản xuất đường từ mía.

Tương tự, tại Mía đường Sơn La (mã: SLS), doanh thu luỹ kế 2 quý tăng mạnh 117% lên 715 tỷ đồng, thu lãi sau thuế gấp 3 lần, lên 189 tỷ đồng. Theo giải trình, SLS cho biết doanh thu bán hàng tăng, lợi nhuận gộp tăng, mặt khác các chi phí quản lý doanh nghiệp và chi phí tài chính giảm là nguyên nhân chính khiến lợi nhuận tăng mạnh. 

Đường Kon Tum (mã: KTS) cũng báo cáo doanh nghiệp này đã thu về 105,4 tỷ đồng sau 2 quý, tăng hơn 5 lần cùng kỳ, lãi sau thuế đạt 2 tỷ đồng, tăng 147% so với 2 quý niên vụ trước. Đây cũng là mức lãi cao nhất của doanh nghiệp này từ 2019 đến nay. 

Triển vọng nào cho ngành đường nửa cuối niên vụ 2022-2023?

Trong niên độ 2022-2023, nhiều công ty chứng khoán dự báo rằng ngành đường sẽ có sự phục hồi nhờ các biện pháp chống bán phá giá và thuế chống trợ cấp chính thức đối với một số sản phẩm đường mía có xuất xứ từ Thái Lan. Cùng với đó, nhu cầu tiêu thụ đường và các sản phẩm từ đường có xu hướng tăng vào dịp cuối năm, đây sẽ là cơ hội để các doanh nghiệp phục hồi trong nửa cuối niên vụ. 

Theo dự báo từ Mirae Asset hồi cuối năm 2022, lạm phát chưa có dấu hiệu hạ nhiệt tại nhiều quốc gia được dự báo sẽ đẩy giá hàng hóa trên thế giới tăng cao và giá đường cũng không ngoại lệ. Giá đường thế giới đã đạt mức cao nhất 5 năm và hiện đang quanh vùng đỉnh 2 năm. Tuy vậy, Mirae Asset vẫn kỳ vọng sẽ tiếp tục tăng 12% so với cùng kỳ trong niên độ 2022-2023. Thêm nữa, việc áp thuế chống bán phá giá với đường Thái Lan sẽ hỗ trợ giá đường tại thị trường trong nước những tháng cuối niên vụ.

Mirae Asset dẫn nhận định của Tổ chức Đường Quốc tế (ISO) rằng niên vụ 2022 – 2023 của quốc gia sản xuất mía hàng lớn nhất thế giới là Brazil đã đi qua nửa chặng đường (vụ mía bắt đầu từ tháng 4/2022 đến tháng 3/2023). Trong khi đó, nhu cầu sử dụng đường của thế giới vẫn ở mức cao. Điều này đóng vai trò chính đối với xu hướng tăng giá đường thế giới trong quý tới.

Quyết định 1578 của Bộ Công Thương tháng 6/2021 đã áp dụng mức thuế phòng vệ thương mại là 47,64% đối với một số sản phẩm đường mía có xuất xứ từ Thái Lan; tuy nhiên sau thời điểm này, ngành mía đường trong nước vẫn hết sức khó khăn do lượng đường nhập khẩu không giảm mà còn có xu hướng tăng, đặc biệt từ các nước ASEAN không có năng lực sản xuất đường mía.

Sau quá trình điều tra, tháng 8/2022, Bộ Công Thương ban hành quyết định số 1514 về việc áp dụng biện pháp chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với một số sản phẩm đường mía nhập khẩu từ 5 quốc gia ASEAN (Campuchia, Indonesia, Malaysia, Lào, Myanmar).

Theo đó, việc nhập khẩu đường từ 5 nước này có sử dụng nguyên liệu từ đường mía của Thái Lan sẽ bị áp thuế 47,64%. Lập tức, lượng đường nhập từ 5 nước này giảm chỉ còn khoảng 65.000 tấn.

Đáng chú ý, phòng vệ thương mại cũng giúp giá đường trong nước tiệm cận các nước trong khu vực, tăng 8 – 10% so với cuối năm 2021. Sự giảm bớt nguồn cung từ các loại đường có nguồn gốc nhập khẩu đã tạo điều kiện cho đường sản xuất từ mía có thể tiêu thụ được và cũng cải thiện được giá bán.

Trong diễn biến mới nhất, vào ngày 23/9/2022, Bộ Trưởng Bộ Công thương đã phân giao hạn ngạch thuế quan nhập khẩu đối với mặt hàng đường theo phương thức đấu giá năm 2022 với tổng lượng 113.000 tấn. Đây được coi là động thái mới nhất của các cơ quan chức năng nhằm hỗ trợ ngành mía đường giải quyết tình hình thiếu hụt đường nội địa trong ngắn hạn. Tuy vậy, con số này vẫn được coi là khá “khiêm tốn”, khi vụ ép 2021-2022 mới chỉ đáp ứng được khoảng ⅓ nhu cầu tiêu dùng trong nước. 

Mức hạn ngạch này trong ngắn hạn sẽ giúp bổ sung nguyên liệu, phát huy hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp sản xuất trong nước, từ đó giải quyết tình trạng thiếu hụt nguồn cung, đội giá cao, bên cạnh đó là nhu cầu đường cho sản xuất thực phẩm các dịp lễ Trung thu, Tết Nguyên đán lại gia tăng đột biến. Tuy vậy, trong dài hạn, trước tình hình thiếu trầm trọng nguồn cung và nhu cầu sản xuất dự kiến tăng mạnh dịp cuối năm, thì lượng hạn ngạch năm 2022 chỉ đáp ứng nửa tháng tiêu thụ toàn quốc. 

Ngành mía đường 2022: Nhìn thấy ‘tia sáng cuối đường hầm”

Theo số liệu từ Tổng cục thống kê, tính đến ngày 30/9/2022, ngành đường Việt Nam đã hoàn thành vụ mía 2021-2022. Lũy kế đến kết thúc vụ toàn ngành đã ép được 7,5 triệu tấn mía, sản xuất gần 747.000 tấn đường, trong khi đó sản lượng tiêu thụ trong nước ước tính là gần 2 triệu tấn/năm. Như vậy, đường mía mới chỉ đáp ứng được 37% nhu cầu trong nước. 

Suốt thời gian dài chịu sức ép của thị trường và biến động của giá cả đã khiến rất nhiều nông dân “chán mía”, chuyển đổi sang cây trồng khác, do đó trên thực tế, giá niên vụ 2021-2022 có tăng nhưng sản lượng cũng chỉ tăng 11,64% so với vụ 2020-2021. 

Trong khi đó, giai đoạn quý III, IV/2022 là thời điểm nhu cầu đường sản xuất tăng cho sản xuất bánh kẹo dịp Trung thu và chuẩn bị hàng hoá cho Tết Nguyên đán. Trong khi vụ ép mía của các nhà máy thường bắt đầu từ tháng 12/2022 đã gây ra tình trạng thiếu hụt hàng tồn kho trước khi vào vụ ép.

Đáng chú ý, áp lực lớn nhất với ngành mía đường hiện nay là tình trạng gian lận thương mại. Trao đổi với PV, ông Nguyễn Văn Lộc – Quyền Tổng Thư ký Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho biết: “Các chính sách mình làm nghiêm túc nên có độ trễ, tuy vậy đã phần nào mang lại sự công bằng và giúp đỡ hoạt động của ngành, nó gọi là “tia sáng ở cuối đường hầm”. 

Ông Lộc đánh giá trong khối ASEAN, năng lực cạnh tranh trong ngành của Việt Nam ở mức khá, nhưng hiện tượng gian lận thương mại đã bóp méo môi trường kinh doanh, gây nhiều bất lợi cho doanh nghiệp trong ngành.

“Vừa qua có 2 hiện tượng chủ yếu là đường nhập lậu và lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại. Đường nhập lậu hoành hành ở Việt Nam rất mạnh. Các doanh nghiệp trong quá trình chống đường lậu phải nhờ rất nhiều vào sự can thiệp của Nhà nước, tuy nhiên hiệu quả chưa cao, thể hiện trong việc lượng đường lậu bắt được rất nhỏ so với lượng đường ước tính vào thị trường. 

Về hiện tượng lẩn tránh hàng rào phòng vệ thương mại, tôi cho rằng các vụ việc vẫn tiếp tục và để giải quyết thì sẽ có độ trễ chứ không làm ngay được (vì phải dựa trên chứng cứ). Thế nên hiện nay sự hỗ trợ của các biện pháp đặc biệt cũng có tác dụng, tuy nhiên chưa phát huy được hiệu quả tối đa”, ông Lộc nhấn mạnh,

Quãng đường gian nan để mía đường nội địa lấy lại vị thế

Trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với nguy cơ cuộc khủng hoảng lương thực nghiêm trọng, vấn đề an ninh lương thực và hiện đại hóa nông nghiệp lại càng cần được ưu tiên. Xu hướng tích trữ lương thực và hàng hóa, đặc biệt mặt hàng thiết yếu như đường vẫn là mặt hàng được quan tâm.

Trong báo cáo cuối tháng 11 về ngành nông nghiệp, CTCP Chứng khoán VNDirect nhận định, 2023 sẽ là một năm thuận lợi đối với các doanh nghiệp sản xuất đường nhờ diện tích trồng mía dự kiến sẽ mở rộng.

Cụ thể, trước kia, diện tích trồng mía giảm liên tục từ niên vụ 2017-18 do giá mía xuống thấp khiến nông dân chuyển đổi đất sang trồng các giống cây khác. Do tình trạng thiếu mía nguyên liệu trong nước những năm gần đây, một số doanh nghiệp sản xuất đường ngoài việc ép đường trực tiếp từ mía cũng phải nhập khẩu đường thô để tinh luyện.  Tuy nhiên, VNDirect cho rằng giá đường nội địa tăng mạnh thời gian gần đây cùng với các biện pháp bảo hộ từ Chính phủ sẽ tạo động lực cho nông dân mở rộng diện tích trồng mía trong niên vụ 2022-2023.

Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), diện tích mía dự kiến đạt 151.305 ha, tăng 3% so với cùng kỳ, sản lượng mía chế biến đạt 8.764.277 tấn, tăng 16,5% và sản lượng đường đạt 870.930 tấn, tăng 16,6%.

Giá đường nội địa cũng được dự báo tiếp tục tăng trong 2023. Các chuyên gia ước tính giá đường nhập lậu sau khi áp thuế chống bán phá giá sẽ cao hơn giá đường nội địa khoảng 15%, do đó mức thuế mới sẽ tạo lợi thế cạnh tranh cho mía đường trong nước. Theo VNDirect, trong quý III/2022, giá đường nội địa tăng khoảng 10-14% so với đầu tháng 7 (trước khi áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại đối với đường nhập khẩu từ các nước ASEAN), tương đương với giá đường trong khu vực ASEAN và Trung Quốc. 

VNDirect kỳ vọng CTCP Thành Thành Công – Biên Hòa (mã: SBT) và QNS có thể tận dụng việc giá đường tăng để cải thiện biên lợi nhuận gộp mảng sản xuất đường do đây là các doanh nghiệp có diện tích vùng mía nguyên liệu lớn nhất và có vị thế thuận lợi để nắm bắt nhu cầu tiêu thụ đường trong nước tăng. 

Ở góc nhìn thận trọng, đại diện Hiệp hội mía đường cho rằng năm 2023 sẽ tiếp tục là năm khó khăn với toàn ngành. “Mía đường vẫn đang trong tình trạng vô cùng khó khăn. Hiện nay, chuỗi đầu ra của ngành mía đường (mặc dù sản lượng đã thấp) vẫn bị tắc bởi các loại đường có nguồn gốc nhập khẩu (cả đường đậu và đường lẩn tránh phòng vệ thương mại) vẫn đang “bá chủ” trên thị trường. Đầu ra bị bịt lại có nguy cơ sẽ làm chết chuỗi liên kết”.

Trong bối cảnh nhiều thách thức, một giải pháp mà ông Lộc đưa ra là doanh nghiệp và nông dân cần liên kết chặt chẽ, hỗ trợ nhau trong quá trình sản xuất, tiêu thụ sản phẩm. “Về bản chất, các doanh nghiệp trong thành mía đường vẫn đang vô cùng chật vật để sinh tồn. Một mặt là áp lực từ nhà máy, một mặt vẫn phải đưa ra giá nguyên liệu cao, đủ cho người nông dân bù được chi phí sản xuất, trong khi đó giá đầu vào của các vật tư sản xuất nông nghiệp hiện nay tăng rất mạnh, đặc biệt là phân bón. Đáng nói, giá đầu ra đường của mình đang thấp nhất ở trong khu vực, do đó, các doanh nghiệp đều đang vô cùng khó khăn.  Trong khi đó, trên thế giới, các nước đều có trợ cấp cho mặt hàng mía đường. Điển hình như Trung Quốc vẫn có trợ cấp “khủng” bằng loạt biện pháp. 

Hiện nay, về mặt năng lực kỹ thuật, năng suất nông nghiệp, hiệu suất thu hồi của Việt Nam đều không thua đối thủ nào cả, nhưng trong một môi trường không minh bạch và công bằng là rất khó để kinh doanh”.

“Về mặt Hiệp hội, một phần chúng tôi gửi văn bản lên các cơ quan chức năng, bên cạnh đó động viên tất cả các doanh nghiệp. Trong hoàn cảnh khó khăn này, khó nhất là tìm ra được chuỗi liên kết giữa nhà máy và nông dân. Nếu sản phẩm không bán được vẫn cố gắng giữ được giá mía (hiện giá mía nguyên liệu đã cao nhất trong mấy năm gần đây, cao bằng, thậm chí hơn trong khu vực). Tất nhiên điều này đồng nghĩa với doanh nghiệp phải gánh vác áp lực nặng nề hơn”, Đại diện Hiệp hội Mía đường Việt Nam thông tin.