Nhận định đó được nêu ra trong “Báo cáo nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về xử lý hình sự đối với tội phạm rửa tiền có nguồn gốc từ tham nhũng” do Bộ Tư pháp thực hiện.

Tội phạm tham nhũng có xu hướng tẩu tán tiền ra nước ngoài

Qua các vụ án được xét xử thời gian qua, nhóm nghiên cứu của Bộ Tư pháp thấy rằng các khoản tiền bị chiếm đoạt rất lớn, có những vụ án số tiền này lên đến hàng trăm tỷ đồng. Các khoản tiền bị chiếm đoạt thường được sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau như chi tiêu cá nhân, mua sắm bất động sản, tài sản có giá trị, đầu tư kinh doanh…

Thậm chí, tiền chiếm đoạt được còn được sử dụng vào hoạt động từ thiện để nâng cao uy tín, vị thế. “Đây đều là những hành vi được gọi là rửa tiền”, nghiên cứu nhấn mạnh.

Quá trình xác minh, cơ quan điều tra luôn quán triệt phương châm thu hồi tối đa tài sản bị chiếm đoạt trong các vụ án tham nhũng nói chung và phối hợp với chính quyền địa phương xác minh, làm rõ nguồn gốc hình thành tài sản từ nguồn tiền phạm tội để phục vụ thu hồi, kê biên, phong tỏa.

Báo cáo nghiên cứu dẫn vụ án Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng, Tham ô tài sản xảy ra tại Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) và Tổng công ty Xây lắp dầu khí Việt Nam (PVC) là vụ án kinh tế đặc biệt nghiêm trọng.

Các bị cáo mà đứng đầu là Trịnh Xuân Thanh (cựu Chủ tịch PVC) – người đại diện vốn góp của PVN tại PVC, đã cấu kết với nhau và với doanh nghiệp bên ngoài lập hồ sơ, quyết toán để chiếm đoạt số tiền rất lớn của PVC.

“Số tiền thiệt hại hơn 119 tỷ đồng và hơn 13 tỷ đồng tham ô chưa nói được hết tính chất, mức độ nghiêm trọng của vụ án”, báo cáo nhận định và cho rằng việc làm của các bị cáo đã làm chậm tiến độ dự án, làm đội vốn đầu tư gần chục ngàn tỷ đồng.

Vụ án Hà Văn Thắm cùng đồng phạm xảy ra tại Ngân hàng TMCP Đại Dương (Ocean Bank); vụ án đưa hối lộ, nhận hối lộ xảy ra tại Cục Lãnh sự (Bộ Ngoại giao) trong “đại án chuyến bay giải cứu”; truy tố 36 bị can tại vụ án xảy ra ở Bệnh viện Đa khoa Đồng Nai; vụ án liên quan Công ty Việt Á; vụ án Phan Văn Anh Vũ – Chủ tịch HĐQT Công ty CP Xây dựng Bắc Nam 79; Trần Phương Bình – cựu Tổng giám đốc Ngân hàng TMCP Đông Á,… cũng được đưa vào báo cáo nghiên cứu.

“Các vụ án tham nhũng được phát hiện, xử lý với số lượng ngày càng lớn. Công tác thu hồi tài sản trong các vụ án nói chung, vụ án tham nhũng nói riêng luôn được đặc biệt quan tâm”, nghiên cứu khái quát.

Nhóm chuyên gia của Bộ Tư pháp nhận định, tội phạm tham nhũng có xu hướng là tội phạm trí thức, không chỉ am hiểu các quy định pháp luật mà còn nắm được những sơ hở của các quy định để làm phương tiện, công cụ phạm tội tham nhũng và thực hiện hành vi rửa tiền.

Hành vi của tội phạm tham nhũng rất tinh vi nên hầu như khi cơ quan thực thi pháp luật phát hiện ra hành vi phạm tội thì đối tượng đã kịp tẩu tán tiền, tài sản. Tội phạm tham nhũng có xu hướng tẩu tán tiền ra nước ngoài hoặc rửa tiền bằng cách mua những tài sản có giá trị lớn, đầu tư vào bất động sản trong nước đứng tên người thân trong gia đình, đầu tư vào các dự án, doanh nghiệp…

“Ngoại trừ các quan chức cấp cao có khả năng rửa tiền xuyên biên giới, hầu hết tội phạm tham nhũng thực hiện các biện pháp rửa tiền truyền thống như mua các tài sản có giá trị trong nước như xe hơi đắt tiền, bất động sản, du lịch”, báo cáo chỉ rõ.

Đáng chú ý, theo nhóm nghiên cứu, các vụ án điều tra tội rửa tiền thể hiện sự tăng lên cả về số lượng và chất lượng. Cùng với đó là sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị cơ quan điều tra, VKSND và TAND các cấp trong điều tra, truy tố, xét xử tội rửa tiền.

Không chỉ chịu trách nhiệm hình sự và bị phạt tù về tội rửa tiền, các bị cáo còn chịu hình phạt bổ sung như phạt tiền, tịch thu một phần tài sản. Vật chứng được tịch thu, tiêu hủy, tịch thu sung công quỹ, tạm giữ tiền và tài sản của bị cáo để bồi thường cho người bị hại.

Trong số các vụ án xét xử tội rửa tiền trong thời gian qua, theo nhóm nghiên cứu, vụ án Trương Mỹ Lan (Chủ tịch Tập đoàn Vạn Thịnh Phát) và đồng phạm (giai đoạn 2) do TAND TPHCM kết án về các tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản, Vận chuyển trái phép tiền tệ qua biên giới, Rửa tiền là vụ án điển hình, nổi cộm về hành vi rửa tiền.

“Trương Mỹ Lan đã thực hiện hành vi rửa tiền đối với trên 445.748 tỷ đồng. Vụ án có 9 bị cáo bị kết án về tội rửa tiền với mức hình phạt từ 2-12 năm”, báo cáo thông tin.

Biến những khối tài sản “bẩn” thành tài sản “sạch”

Nhóm chuyên gia của Bộ Tư pháp nhận định, để kiểm soát tội phạm rửa tiền thì việc phòng ngừa, ngăn chặn không để tội phạm nguồn xảy ra, trong đó có các tội phạm về tham nhũng, có ý nghĩa và vai trò hết sức quan trọng, cần thiết.

Quy định của pháp luật Việt Nam cơ bản phù hợp và tương thích với các yêu cầu của chuẩn mực quốc tế về các biện pháp phòng ngừa, phát hiện, xử lý hành vi tham nhũng và rửa tiền. Tuy nhiên, một số vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện để đáp ứng tốt hơn, hiệu quả hơn.

Trong đó, theo nhóm nghiên cứu, để kiểm soát được nguồn gốc tài sản thì vấn đề kiểm soát tài sản, thu nhập không chỉ đặt ra đối với cán bộ, công chức, người có chức vụ, quyền hạn trong các cơ quan, tổ chức, mà cần được thực hiện với mọi người dân với nhiều biện pháp kiểm soát lẫn nhau. Đó là cơ chế thanh toán không dùng tiền mặt, thu nộp và quản lý thuế, đăng ký tài sản có giá trị,…

“Việc không có cơ chế hữu hiệu để kiểm soát tài sản, thu nhập của mọi người dân, đặc biệt là việc kiểm soát tài sản, thu nhập của những người thân trong gia đình của người có chức vụ, quyền hạn sẽ dẫn đến nguy cơ thất thoát một khối lượng lớn tiền, tài sản”, báo cáo chỉ rõ.

Hơn nữa, đối với số tài sản, thu nhập bị phát hiện là kê khai không trung thực hoặc có nguồn gốc không rõ ràng thì pháp luật phòng, chống tham nhũng hiện cũng chưa có quy định để xử lý.

Nhóm nghiên cứu khẳng định đây chính là nguy cơ dẫn đến thất thoát một khối lượng lớn tài sản tham nhũng hoặc tài sản có nguồn gốc bất hợp pháp, biến những khối tài sản “bẩn” thành tài sản “sạch” thông qua hoạt động rửa tiền.

Ngoài ra, với sự phát triển của công nghệ 4.0 đã xuất hiện phổ biến một số loại tiền mã hóa – tiền ảo (Bitcoin, Ethereum, Tether, Binance Coin, Ripple, Cardano…) nhưng chưa có quy định cụ thể và cách hiểu thống nhất về việc những loại tiền này có được coi là tài sản theo pháp luật dân sự của Việt Nam hay không.

“Đây chính là kẽ hở để những đối tượng phạm tội lợi dụng thực hiện các hoạt động rửa tiền thông qua giao dịch tiền mã hóa, tài sản mã hóa”, nhóm nghiên cứu lo ngại và đề xuất quy định cơ chế quản lý, giám sát đối tượng này.

Liên quan đến hành vi rửa tiền, Bộ luật Hình sự quy định hai tội danh là tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có (Điều 323) và tội Rửa tiền (Điều 324).

Việc chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có về bản chất, theo nghiên cứu, cũng là một trong những quy trình nhằm che giấu nguồn gốc bất hợp pháp của tài sản do phạm tội mà có, nhằm chuyển hóa thành tài sản hợp pháp.

Hành vi chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có cũng được coi là một dạng thức của hành vi rửa tiền theo chuẩn mực quốc tế. Do đó, quy định 2 tội danh độc lập như trên sẽ dẫn tới cách hiểu hành vi chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản có được từ phạm tội không phải là hành vi rửa tiền.

Từ đó, nhóm nghiên cứu đề xuất trong thời gian tới cần hợp nhất 2 tội danh này thành một tội danh về rửa tiền để đảm bảo phản ánh đúng bản chất, tính chất của hành vi phạm tội cũng như thống nhất về chế tài xử lý.