Các số liệu gần đây chỉ ra rằng, kinh tế châu Âu và Mỹ đang tăng tốc trở lại sau khi đứng bên bờ vực suy thoái kinh tế trong năm ngoái. Với việc tránh được kịch bản “hạ cánh cứng”, các nền kinh tế trên đang hướng tới một giai đoạn tăng trưởng kinh tế mới dựa vào tăng trưởng việc làm cùng với những hậu quả lạm phát đi kèm. Quan điểm này nhanh chóng trở nên phổ biến và khiến thị trường trái phiếu toàn cầu trị giá 130.000 tỷ USD “dậy sóng”. Lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ kỳ hạn 2 năm đã tăng vọt 80 điểm cơ bản kể từ đầu tháng 2/2023 – mức cao nhất kể từ giữa năm 2007 ngay trước khi hệ thống tài chính quốc tế sụp đổ.

Trong khi đó, những thước đo truyền thống đang cho thấy triển vọng ảm đạm hơn. Chỉ số kinh tế tổng hợp của về Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) do Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) thu thập đã giảm trong 17 tháng liên tiếp và vẫn chưa cho thấy xu hướng ổn định. Chỉ số này – dự đoán nền kinh tế thực trong 6-9 tháng tới – ở mức thấp suy thoái mới là 98,4 (điểm) vào tháng 1/2023. Chỉ số kinh tế tổng hợp cho Nhóm các nước công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) thậm chí còn thấp hơn ở mức 98,1 (điểm) và thấp hơn bất kỳ thời điểm nào trước hoặc trong cuộc suy thoái bắt nguồn từ bong bóng công nghệ (dotcom) vào đầu những năm 2000.

Lakshman Achuthan, nhà kinh tế thuộc Viện nghiên cứu chu kỳ kinh tế (ECRI, Mỹ), cho biết các nền kinh tế lớn đang bước vào chu kỳ suy giảm, và đó là điều chưa từng thấy kể từ cuộc Đại Suy thoái.

Công ty nghiên cứu kinh tế Capital Economics cho biết, bộ phận giám sát thương mại toàn cầu của họ vẫn chưa phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy thương mại toàn cầu đã tạo đáy. Quý IV/2022 chứng kiến một trong những giai đoạn sụt giảm lớn nhất trong thương mại hàng hóa thế giới kể từ những năm 1980, và các chỉ số hàng đầu cho thấy xu hướng giảm còn tiếp diễn.

Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) và Ngân hàng trung ương châu Âu (ECB) đang thực hiện chính sách thắt chặt tiền tệ mạnh mẽ và thu hẹp cung tiền. Trong khi đó, tỷ lệ nợ công và nợ tư nhân đã tăng vọt lên lần lượt là 292% GDP ở các nền kinh tế giàu có (theo dữ liệu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế – IMF) và 247% GDP trên toàn cầu. Mức nợ tư nhân hiện nay cao hơn 50 điểm phần trăm so với bong bóng nợ trước thềm cuộc khủng hoảng tài chính nghiêm trọng năm 2008 bắt đầu với việc ngân hàng đầu tư lớn thứ tư của Mỹ Lehman Brothers nộp đơn xin phá sản vào ngày 15/9/2008.

Tình trạng hiện nay vẫn chưa dẫn đến các vụ vỡ nợ tín dụng nghiêm trọng ở phương Tây, song một loạt quốc gia đang phát triển như Ai Cập, Pakistan, Tunisia, El Salvador, Liban, Sri Lanka và Ghana đang gặp nhiều khó khăn.

Các công ty kéo dài thời gian đáo hạn nợ khi tiền còn rẻ, tạo cho họ một bộ đệm tài chính. Tuy nhiên, những tác động của chính sách tiền tệ thắt chặt vẫn chưa phản ánh hết và đã có những dấu hiệu về một cuộc khủng hoảng tín dụng có thể xuất hiện ở châu Âu. Tổ chức xếp hạng tín nhiệm S&P Global cho biết các công ty Mỹ có hồ sơ tín dụng yếu hơn so với trước cuộc khủng hoảng Lehman, và áp lực tái cấp vốn đang gia tăng.

Chỉ số giá nhà quốc gia Case-Shiller đã đạt đỉnh vào tháng 6/2022 và kể từ đó đã giảm 4,4%. Một nghiên cứu mới của chi nhánh Fed tại Dallas dự báo giá nhà có thể giảm 20% ở Mỹ, với mức giảm tương đương ở Đức và cảnh báo nguy cơ gây ra “hiệu ứng domino” đối với nền kinh tế vĩ mô trên toàn cầu.

Một thước đo đáng chú ý khác là đường cong lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ hiện đang đảo ngược. Chênh lệch lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ kỳ hạn 10 năm so với trái phiếu kỳ hạn 2 năm đã đảo ngược từ 9 tháng trước và hiện giảm xuống mức âm 88 – mức thấp nhất trong gần 50  năm trở lại. Các cuộc suy thoái thường xảy ra sau một năm hoặc lâu hơn sau khi lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ bắt đầu đảo ngược.

Một câu hỏi đặt ra là, liệu các phương pháp tính toán truyền thống có “vô dụng” trong một nền kinh tế vốn bị ảnh hưởng mạnh bởi đại dịch COVID-19 và sự gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu? Nhiều nhà quan sát tin rằng, các chỉ báo và mô hình trong quá khứ dường như đã “lỗi thời” trong nền kinh tế kỹ thuật số hiện đại, tuy nhiên, có những lý do cho thấy nguy cơ suy thoái chưa hoàn toàn biến mất.

Chuyên gia Matt King của ngân hàng Citigroup nhận định, các ngân hàng trung ương đã bổ sung 1.000 tỷ USD thanh khoản ngắn hạn trong ba tháng qua, và về cơ bản họ đang thực hiện nới lỏng định lượng (QE) ngay cả khi họ nói rằng họ đang thắt chặt chính sách tiền tệ. Thực tế vẽ ra một bức tranh kinh tế tiêu cực và bấp bênh.

Một khi các ngân hàng trung ương tăng lãi suất cao hơn, lạm phát chắc chắn sẽ được kiểm soát nhưng nguy cơ kinh tế toàn cầu rơi vào suy thoái sâu cũng cận kề.
 

Những tín hiệu kinh tế khả quan cho thấy châu Âu có thể tránh được một cuộc suy thoái đáng sợ trong năm 2023.

Theo phóng viên TTXVN tại Berlin, giới chức kinh tế của Liên minh châu Âu (EU) ngày 16/1 đã đưa ra tầm nhìn lạc quan hơn cho tương lai kinh tế của khối, với dữ liệu mới nhất cho thấy “lục địa già” có thể tránh được một cuộc suy thoái nghiêm trọng như dự đoán vài tháng trước.

Phát biểu trước cuộc họp hàng tháng với các bộ trưởng tài chính Khu vực đồng euro (Eurozone) tại Brussels (Bỉ), Ủy viên Kinh tế EU Paolo Gentiloni cho biết mặc dù tình hình kinh tế của khối vẫn chưa chắc chắn… nhưng đã có một số tín hiệu đáng khích lệ. Ông Gentiloni nói: “Chúng tôi đã cố gắng giảm sự phụ thuộc vào năng lượng, giá mặt hàng này giảm đáng kể và lạm phát đã đạt đỉnh cuối năm 2022. Vì vậy, có cơ hội để châu Âu tránh được suy thoái sâu và có thể bước vào một giai đoạn kinh tế giảm chậm lại và hạn chế hơn.”

Mặc dù có chung đánh giá với ông Gentiloni, nhưng Ủy viên thương mại EU Valdis Dombrovskis nói thêm rằng châu Âu vẫn nên thận trọng. Phát biểu trước báo giới, ông nói: “Rõ ràng, chúng ta đang chứng kiến một số dấu hiệu tích cực, như thị trường lao động của EU vẫn rất mạnh. Cũng có một số dấu hiệu cho thấy lạm phát có thể đã đạt đỉnh. Nhưng tôi muốn nói rằng chúng ta phải cảnh giác.”

Những đánh giá trên được đưa ra ngay sau một báo cáo hồi đầu tháng này nhấn mạnh rằng hoạt động kinh doanh trong khu vực tư nhân của Eurozone giảm ít hơn dự đoán.

Chỉ số nhà quản lý mua hàng (PMI) của S&P Global cho biết nền kinh tế Eurozone tiếp tục giảm trong tháng 12/2022, nhưng mức nghiêm trọng của suy thoái đã được điều chỉnh trong tháng thứ hai liên tiếp, điều này cho thấy sự trì trệ trong nền kinh tế có thể nhẹ hơn so với dự đoán ban đầu.

Trong khi đó, theo kết quả khảo sát của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), công bố ngày 16/1, gần 2/3 các nhà kinh tế cấp cao của khu vực công và tư nhân cho rằng suy thoái kinh tế toàn cầu có thể xảy ra trong năm nay. Khoảng 18% số người được hỏi coi suy thoái kinh tế là rất có thể xảy ra.

Mặc dù 1/3 cho rằng có thể tránh được suy thoái kinh tế toàn cầu, nhưng vẫn có sự đồng thuận về quan điểm cho rằng triển vọng tăng trưởng kinh tế ở châu Âu và Mỹ là ảm đạm.

Trong một tuyên bố cùng ngày, Giám đốc điều hành WEF Saadia Zahidi cho biết: “Môi trường lạm phát cao, tăng trưởng thấp, nợ công và phân hóa cao hiện nay đang làm giảm động lực cho các khoản đầu tư cần thiết để phục hồi tăng trưởng và nâng cao mức sống cho những người dễ bị tổn thương nhất trên thế giới.”

Tuần trước, Bộ trưởng Kinh tế Đức Robert Habeck cũng dự báo nền kinh tế lớn nhất châu Âu sẽ rơi vào suy thoái trong năm 2023 do tác động của cuộc khủng hoảng năng lượng sau khi Nga cắt giảm nguồn cung khí đốt liên quan đến cuộc xung đột tại Ukraine. Theo ông Habeck, nền kinh tế Đức dự báo sẽ giảm 0,4% trong năm nay khi khủng hoảng năng lượng chưa hoàn toàn được kiểm soát.

Theo số liệu được công bố tuần trước, kinh tế Đức đạt tăng trưởng 1,9% trong năm 2022, giảm so với mức 2,6% được ghi nhận vào năm 2021.

Ngân hàng lớn nhất của Mỹ, JPMorgan Chase, quyết định trích lập dự phòng nợ xấu 1,4 tỷ USD, với lưu ý rằng kịch bản chính mà ngân hàng này đưa ra là kinh tế Mỹ có thể “suy thoái nhẹ” với tỷ lệ thất nghiệp cao hơn một chút.

Ngân hàng Bank of America (BoA) cũng trích 403 triệu USD để đề phòng nợ xấu, với Giám đốc điều hành BoA Brian Moynihan đề cập đến “môi trường kinh tế ngày càng chậm lại”. Ngân hàng Citigroup dành 640 triệu USD và ngân hàng Wells Fargo dành 397 triệu USD cho các mục đích tương tự.

Giám đốc tài chính của Citigroup Mark Mason mô tả triển vọng sắp tới là suy thoái cấp quốc gia (Mỹ) chứ không phải là suy thoái toàn cầu. Ông Mason cho rằng mùa Đông có nhiệt độ lạnh vừa phải ở châu Âu đến nay là một yếu tố cải thiện triển vọng kinh tế sắp tới, đồng thời lưu ý rằng các khoản nợ tín dụng quá hạn vẫn đang ở mức đặc biệt thấp. Đây là một dấu hiệu cho thấy khả năng phục hồi của người tiêu dùng. Ông Mason sự đoán, kinh tế Mỹ sẽ suy thoái nhẹ vào cuối năm 2023 và “rất dễ kiểm soát”.

Nhà phân tích Patrick O’Hare của trang phân tích thị trường chứng khoán Briefing.com lưu ý rằng Giám đốc điều hành JPMorgan Jamie Dimon đã cảnh báo vào năm ngoái về một “cơn bão” kinh tế tiềm tàng. Các ngân hàng đang chuẩn bị cho một cuộc suy thoái nhẹ, nhưng đó không phải là “hạ cánh cứng”.

Việc bổ sung trích lập dự phòng trong quý IV/2022 phản ánh sự thay đổi so với giai đoạn cùng kỳ năm 2021, khi nhiều ngân hàng tăng chi tiêu để tìm kiếm lợi nhuận lớn hơn. Ngân hàng JPMorgan có lợi nhuận đạt 11 tỷ USD, tăng 6% so với một năm trước, trong khi doanh thu tăng 18% lên 34,5 tỷ USD. Ông Dimon chỉ ra rằng, nền kinh tế Mỹ hiện vẫn mạnh với người tiêu dùng vẫn có lượng tiền mặt dư thừa và các doanh nghiệp hoạt động tốt. Tuy nhiên, xung đột Nga-Ukraine, lạm phát dai dẳng và chính sách thắt chặt tiền tệ của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) là những “cơn gió ngược”, đồng thời nói thêm rằng ngân hàng vẫn cảnh giác và sẵn sàng cho bất cứ điều gì xảy ra. Ông Dimon, người đã đưa ra cảnh báo trong nhiều tháng về những trở ngại kinh tế vĩ mô lớn có thể dẫn đến suy thoái nhẹ hoặc nghiêm trọng, cho biết quan điểm của ông không thay đổi.

Trong khi đó, BoA có lợi nhuận đạt 6,9 tỷ USD, tăng 2% so với một năm trước nhờ doanh thu tăng 11% lên 24,5 tỷ USD. Citigroup chứng kiến lợi nhuận quý IV/2022 giảm 21% xuống còn 2,5 tỷ USD, trong khi doanh thu tăng 6% lên 18 tỷ USD. Wells Fargo báo cáo doanh thu quý IV/2022 giảm 50% xuống còn 2,9 tỷ USD, phần lớn là do khoản lỗ 3,3 tỷ USD liên quan đến các vấn đề pháp lý. 

Theo Trung tâm nghiên cứu kinh tế và kinh doanh (CEBR), thế giới phải đối mặt với suy thoái kinh tế vào năm 2023, khi chi phí đi vay cao hơn nhằm giải quyết lạm phát khiến một số nền kinh tế bị suy giảm.

Nền kinh tế toàn cầu lần đầu tiên vượt mốc 100.000 tỷ USD vào năm 2022 nhưng sẽ chững lại vào năm 2023 khi các nhà hoạch định chính sách tiếp tục cuộc chiến chống lại giá cả tăng vọt.

Báo cáo của CEBR viết: “Cuộc chiến chống lạm phát vẫn chưa thắng lợi. Chúng tôi dự báo các ngân hàng trung ương sẽ tiếp tục tăng lãi suất trong năm 2023 bất chấp các chi phí kinh tế. Cái giá của việc đưa lạm phát xuống mức dễ chịu hơn là triển vọng tăng trưởng kém hơn trong những năm tới.”

Theo các chuyên gia, những phát hiện này bi quan hơn so với dự báo mới nhất của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), đã cảnh báo vào tháng Mười rằng hơn 1/3 nền kinh tế thế giới sẽ suy giảm và có 25% khả năng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu tăng trưởng dưới 2% vào năm 2023, được định nghĩa là suy thoái kinh tế toàn cầu.

Mặc dù vậy, đến năm 2037, GDP thế giới sẽ tăng gấp đôi khi các nền kinh tế đang phát triển bắt kịp các nền kinh tế giàu có hơn. Cán cân quyền lực đang thay đổi sẽ chứng kiến khu vực Đông Á và Thái Bình Dương chiếm hơn 1/3 sản lượng toàn cầu vào năm 2037, trong khi thị phần của châu Âu giảm xuống dưới 1/5.

CEBR lấy dữ liệu cơ sở từ Triển vọng kinh tế thế giới của IMF và sử dụng mô hình nội bộ để dự báo tăng trưởng, lạm phát và tỷ giá hối đoái.