Số liệu mới công bố của chính phủ Nhật Bản cho thấy cán cân thương mại hàng điện tử thâm hụt 81,2 tỷ yen (605 triệu USD) trong nửa sau của năm 2022.

Đây là lần đầu tiên nhập khẩu hàng điện tử trong khoảng thời gian 6 tháng nhiều hơn xuất khẩu, trong bối cảnh các sản phẩm của Nhật Bản bị đánh giá là giảm sức cạnh tranh.

Thâm hụt cán cân thương mại hàng điện tử cũng phản ánh động thái của các nhà sản xuất Nhật Bản chuyển cơ sở sản xuất ra nước ngoài.

Đây là lần thâm hụt đầu tiên kể từ khi số liệu này được ghi nhận vào năm 1988, trái ngược hoàn toàn với giai đoạn những năm 1990 khi ngành công nghiệp điện tử thúc đẩy thương mại Nhật Bản, với mức thặng dư hàng năm vào khoảng 8 tỷ yen.

Theo số liệu của Bộ Tài chính Nhật Bản, xuất khẩu thiết bị điện tử trong 6 tháng tính đến hết tháng 12/2022 đạt 9.230 tỷ yen, tăng 13,9% so với 6 tháng đầu năm, trong khi nhập khẩu tăng 17,2% lên 9.310 tỷ yen.

Nhập khẩu vật liệu bán dẫn và các linh kiện điện tử khác tăng trong bối cảnh sản xuất phục hồi sau đại dịch COVID-19, trong khi đồng yen mất giá so với đồng USD cũng giúp là tăng giá trị nhập khẩu.

Cán cân thương mại Nhật Bản có xu hướng thâm hụt từ cuối những năm 2000, khi cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 đẩy các công ty điện tử Nhật Bản chuyển sản xuất sang các nước có chi phí sản xuất thấp hơn.

Nhập khẩu hàng điện tử trong nửa cuối năm 2022 tăng 9,1 lần, trong khi xuất khẩu chỉ tăng 1,8 lần, hoàn toàn trái ngược với giai đoạn nửa cuối năm 1991, khi thặng dư thương mại hàng điện tử của Nhật Bản lập kỷ lục trong giai đoạn 6 tháng là 4.170 tỷ yen.

Một trong những lý do khiến nhập khẩu tăng là cuộc cạnh tranh gay gắt về các sản phẩm điện thoại thông minh với iPhone của hãng Apple (Mỹ) và các thương hiệu nước ngoài khác.

Trong số các mặt hàng ghi nhận thâm hụt, thiết bị liên lạc, trong đó có điện thoại thông minh, thâm hụt 1.790 tỷ yen trong giai đoạn từ tháng 7-12/2022, tiếp đó là thiết bị gia dụng (400,3 tỷ yen) và thiết bị nghe nhìn (309,3 tỷ yen).

Trong khi đó, chất bán dẫn và các linh kiện điện tử khác thặng dư 378,4 tỷ yen, các thiết bị và mạch điện thặng dư 813,6 tỷ yen.

Hiện một số công ty Nhật Bản đang chuyển cơ sở sản xuất về lại trong nước do gián đoạn nguồn cung và những bất ổn địa chính trị.

Tuy nhiên, theo nhà nghiên cứu chính Hiromi Oki thuộc Viện Đầu tư và Thương mại Quốc tế, trạng thái của cán cân thương mại sẽ không thay đổi thời gian tới, do đó các công ty nên tận dụng cơ hội này để đầu tư vào các sản phẩm có giá trị gia tăng lớn hơn và thúc đẩy phát triển công nghệ.

Việc Chính phủ Nhật Bản đề cử Giáo sư Kazuo Ueda, nhà kinh tế học và cựu Ủy viên Hội đồng Chính sách Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ) làm Thống đốc BoJ tiếp theo đã gây bất ngờ cho giới quan sát.

Nguyên nhân ông Ueda không thực sự được giới truyền thông và các nhà quan sát thị trường coi là một ứng cử viên tiềm năng chủ yếu là do các thống đốc BoJ theo truyền thống thường được đảm nhận bởi một quan chức lâu năm của Bộ Tài chính hoặc ngân hàng trung ương.

Ngoài ông Makoto Usami, người từng làm việc tại một ngân hàng tư nhân và trở thành Thống đốc BoJ vào năm 1964, tất cả các thống đốc BoJ bao gồm cả thống đốc đương nhiệm Haruhiko Kuroda đều bắt đầu sự nghiệp của mình tại Bộ Tài chính hoặc BoJ, và làm việc ở đó trong nhiều thập kỷ. Trong khi đó, ông Ueda, 71 tuổi, đã từng giữ chức Ủy viên Hội đồng Chính sách BoJ từ năm 1998 đến 2005.

Ông cũng từng giảng dạy tại Khoa Kinh tế của Đại học Tokyo với chức danh Giáo sư. Nếu được bổ nhiệm, ông sẽ là Thống đốc BoJ đầu tiên xuất thân từ giới học thuật trong thời hậu chiến ở Nhật Bản. Một số nhà kinh tế cho biết, do vị thống đốc tiếp theo sẽ chịu áp lực phải tháo gỡ và xem xét lại chính sách tiền tệ siêu lỏng được thúc đẩy dưới thời Thống đốc Kuroda, nên một người có lập trường trung lập như ông Ueda sẽ phù hợp với vị trí này.

Masaaki Kanno, nhà kinh tế trưởng của công ty dịch vụ tài chính Sony Financial Group, cho biết ông Ueda là một nhà kinh tế học và cũng từng là thành viên của ban chính sách của BoJ. Ông ấy là người vừa có lý thuyết vừa có kinh nghiệm thực tế, và cũng không thiên về một lập trường chính sách tiền tệ cụ thể nào, do đó ông ấy sẽ là một sự lựa chọn phù hợp với tình hình hiện tại. 

Tsuyoshi Ueno, nhà kinh tế cấp cao tại Viện nghiên cứu NLI, thì cho rằng kiến thức lý thuyết vững chắc của ông Ueda có thể giúp làm sáng tỏ và tinh chỉnh một số điểm trong chính sách tiền tệ của BoJ. Đồng thời ông Ueda cũng là một nhà kinh tế nổi tiếng có mối liên hệ với các tổ chức tài chính quốc tế. Khi ông Ueda là thành viên Hội đồng Chính sách BoJ (1998-2005), đây cũng là thời điểm Nhật Bản đang phải vật lộn với giảm phát. BoJ đã đưa ra nhiều chính sách táo bạo như đưa lãi suất về 0% vào năm 1999 và nới lỏng định lượng vào năm 2001. Khi đó, ông đã ủng hộ lý thuyết nền tảng đằng sau các chính sách này. 

Có ý kiến cho rằng người đứng đầu BoJ nên quen thuộc với quá trình hoạch định chính sách cũng như nền tảng ra quyết định nội bộ của BoJ. Đây sẽ là vai trò của ông Shinichi Uchida, hiện là Giám đốc Điều hành BoJ. Ông Uchida là ứng cử viên cho một trong những vị trí phó thống đốc mới và ông cũng là một trong những quan chức chủ chốt chịu trách nhiệm thiết kế khuôn khổ chính sách tiền tệ của ông Kuroda. Cùng với ông Uchida, Chính phủ Nhật Bản đã đề cử Ryozo Himino, cựu Giám đốc Cơ quan Dịch vụ Tài chính (FSA), làm ứng cử viên phó thống đốc.

Các nhà kinh tế cho biết ông Himino có mối liên hệ với các tổ chức tài chính toàn cầu và thông thạo các quy định và hệ thống tài chính quốc tế. Giới quan sát kỳ vọng ba vị trí trên sẽ đại diện cho một đội ngũ lãnh đạo BoJ cân bằng, bởi mỗi người đều có thế mạnh riêng của mình để bổ sung cho những người khác. Theo dự kiến, các ứng cử viên Thống đốc và Phó Thống đốc BoJ sẽ phải tham gia các phiên điều trần trước Hạ viện và Thượng viện vào cuối tháng này.

Họ sẽ được Chính phủ chính thức bổ nhiệm sau khi được cả hai viện của Quốc hội phê chuẩn. Nếu được phê chuẩn, họ sẽ có nhiệm kỳ 5 năm. Dù thế nào thì người đứng đầu BoJ sắp tới sẽ đứng trước con đường đầy chông gai, khi họ có thể sẽ phải cân nhắc việc xoay trục dần dần khỏi chính sách lãi suất thấp và tăng lạm phát cao hơn, và điều này cần được thực hiện một cách suôn sẻ nhất có thể.

Thị trường vốn quốc tế rất quan tâm đến chính sách tiền tệ của BoJ ở thời điểm này là sau khi vào tháng 12/2022, BoJ bất ngờ tăng biên độ dao động đối với lợi suất trái phiếu chính phủ Nhật Bản (JGB) kỳ hạn 10 năm từ 25 điểm cơ bản lên 50 điểm cơ bản xung quanh lợi suất mục tiêu 0%. Sự thay đổi này được thị trường hiểu là điềm báo trước cho những thay đổi trong chính sách tiền lệ “siêu lỏng” của Nhật Bản. Trước đây, chính sách nới lỏng định lượng dài hạn của Nhật Bản đã biến đồng yen trở thành đồng tiền trú ẩn an toàn quốc tế.

Nếu chính sách tiền tệ của Nhật Bản thay đổi thì chắc chắn sẽ gây ra tình trạng hỗn loạn trên thị trường vốn quốc tế. Do đó, nhiều nhà đầu tư đang đặc biệt quan tâm đến việc liệu Nhật Bản có thúc đẩy sự chuyển hướng chính sách tiền tệ hay không. Ông Hideo Kumano, nhà kinh
tế trưởng tại công ty nghiên cứu Dai-Ichi Life Research, cho rằng một trong những điểm mạnh từ nền tảng học thuật của Giáo sư Ueda là ông rất đề cao sự logic và vì vậy ông ấy có thể sẽ truyền đạt chính xác ý định của BoJ tới thị trường. Ông Ueda đã phát biểu trước các phóng viên rằng: “Tôi là một học giả trong một thời gian dài, vì vậy tôi tin rằng điều quan trọng là phải đưa ra quyết định một cách hợp lý và đưa ra lời giải thích rõ ràng”.

Đây là năm thứ 10 liên tục kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản và thực phẩm của Nhật Bản tăng, đồng thời ghi nhận đà tăng cao nhất từ trước đến nay. Theo Bộ Nông, Lâm, Ngư nghiệp Nhật Bản Nhật Bản, mặc dù chịu ảnh hưởng từ chính sách phong tỏa một số thành phố để chống dịch COVID-19 tại Trung Quốc, tuy nhiên, kim ngạch xuất khẩu sò điệp sang Trung Quốc vẫn tăng mạnh. Ngoài ra, cùng với đồng yên giảm giá, xu hướng xuất khẩu cho cá nhân thông qua các trang mạng điện tử và mức độ phổ biến của các sản phẩm wishky và rượu nhật trên thế giới tăng lên, đã góp phần thúc đẩy kim ngạch xuất khẩu chung.

Cụ thể, kim ngạch mặt hàng thủy sản đạt 300,4 tỷ yên, tăng 28,7% và chiếm hơn 20% tổng giá trị xuất khẩu. Trong đó, mặt hàng sò điệp cho thấy sự tăng trưởng đặc biệt cao. Nhu cầu đối với sò điệp tươi, ướp lạnh và đông lạnh rất cao tại các nhà hàng Trung Quốc, và doanh số mặt hàng này đã tăng 42,4% so với cùng kỳ năm ngoái, lên 91 tỷ yên. Các sản phẩm chế biến sẵn từ nguyên liệu sò điệp cũng 2,1 lần, lên mức 16,8 tỷ yên, đưa tổng kim ngạch xuất khẩu mặt hàng sò điệp đạt hơn 100 tỷ yên.

Đối với mặt hàng nông nghiệp, các sản phẩm ghi nhận đà xuất khẩu tốt là trứng gà (tăng 42,4%), gạo (tăng 24,4%), rau củ quả (tăng 24,3) rượu sake (tăng 18,2%) và rượu whisky (tăng 21,5%). Các mặt hàng lâm nghiệp như ván ép cũng tăng 11,9%.

Chính phủ Nhật Bản chủ trương hoàn thành mục tiêu kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản đạt 2.000 tỷ yên trước năm 2027 và đặt trọng tâm vào xuất khẩu các mặt hàng có nhu cầu cao, đồng thời chú trọng chính sách hỗ trợ cho các vùng sản xuất và doanh nghiệp xuất khẩu. Phát biểu sau cuộc họp Nội các cùng ngày, Bộ trưởng Bộ Nông, Lâm, Ngư nghiệp Nhật Bản Nhật Bản Nomura Tetsuro, cho biết mặc dù kim ngạch xuất khẩu đạt được kết quả tốt, tuy nhiên, tỷ trọng mặt hàng thủy sản vẫn cao, trong khi một số mặt hàng như thịt bò giảm xuống. Cơ quan chức năng cần phân tích thêm tình hình cụ thể”.